Czy obniżona sprawność intelektualna może być efektem zaburzeń osobowości? Większość z psychoterapeutów udzieliłaby raczej odpowiedzi przeczącej, bo czemu zaburzenia osobowości miałyby mieć jakikolwiek wpływ na iloraz inteligencji, który jest raczej stały w czasie i nie podlega istotnym zmianom w trakcie życia, pomijając sytuację ekstremalne jakimi są na przykład choroby otępienne lub urazy.
Rozproszenie tożsamości i zaburzenia osobowości
Praktyka kliniczna pokazuje jednak, że zaburzenia poznawcze a tym samym sprawność intelektualna pacjenta wyrażona poprzez iloraz inteligencji ma silne powiązanie z objawami zaburzeń osobowości. Osoby o głębszej psychopatologii osobowości będą miały rozproszoną tożsamość i będą używały mechanizmów obronnych bardzo mocno zniekształcających rzeczywistość, dodatkowo obniżenie nastroju lub duże jego wahania będą wyrażać się często w zahamowaniu intelektualnym lub w braku krytycyzmu.
Mechanizmy obronne u osób z zaburzeniami osobowości
Użycie masywnych mechanizmów obronnych będzie polegało na ograniczeniu percepcji rzeczywistości, wycięciu z niej tych jej fragmentów, które wywoływałyby konflikt emocjonalny. I tak np. chociaż żona widzi oczywiste sygnały zdrady męża, to świadome ich dostrzeżenie wymagałoby podjęcia odpowiednich działań, konfrontacji z mężem, być może nawet decyzji o rozwodzie. Mogłoby się np. zdarzyć, że chociaż mija się z mężem i jego kochanką w galerii handlowej o kilka metrów to jej mózg nie dopuszcza tego obrazu do jej świadomości. Taka osoba, będzie miała wybiórczą percepcję co będzie przekładało się na nieracjonalność jej decyzji, pomijanie istotnych szczegółów i zaprzeczanie oczywistym faktom.
Rozproszenie tożsamości będzie z kolei przekładało się na niezdolność do integracji wiedzy i umiejętności i możliwość swobodnego z nich korzystania. Skądinąd rzetelnie wykonujący swój zawód prawnik, świadom odpowiedzialność za przestępstwa skarbowe, bardzo ostro traktujący osoby łamiące prawo, sam będzie dopuszczał się oszustw i nierzetelności w prowadzeniu swojej firmy. Ba, będzie robił to w sposób nieumiejętny i mocno eksponujący go na ryzyko wykrycia jego przestępstw chociaż gdyby chodziło o jego klienta to potrafiłby to ryzyko zminimalizować lub w ogóle odradził mu pewnych działań.
Wahania nastroju
Wahania nastroju i silna podatność percepcji na emocje będzie sprawiała, że pacjent w fazie maniakalnej może np. ignorować wrogość otoczenia będąc przekonany o swojej sile i sprawności fizycznej a także ogromnej popularności i seksapilu. Może to np. prowokować go do utarczek słownych z przedstawicielami władzy lub urzędnikami od, których zależy jego społeczne lub ekonomiczne funkcjonowanie.
Rozproszenie i fragmentaryzacja osobowości może sprawiać, że pacjent ma trudności w połączeniu swojej historii życia w jedną całość i umieszczenia się w czasie i przestrzeni. Może dochodzić do zachwiania związków logicznych i następstw wypadków jakie opisuje, ponieważ brakujące i nadające narracji elementy byłyby zbyt trudne emocjonalnie. Sprawia to, że tacy pacjenci mają problem z odtworzeniem dnia, tygodnia, miesiąca, czasem ogromnych fragmentów swojego życiorysu, nie mogą też często korzystać ze zdobytej wtedy wiedzy i umiejętności. Gubią się w czasie i przestrzeni. Są rozkojarzeni i popełniają wiele drobnych pomyłek. Zapominają bo często rzeczy, które mieli by pamiętać są zbyt trudne.
Testy inteligencji
Wszystkie te sytuacje są odmienne od tego co w sztucznych warunkach badają testy inteligencji. Może więc być tak, że osoba uzyskująca wysokie wyniki w sztucznych warunkach testu inteligencji w życiu będzie kompletnie nieporadna i w potocznym znaczeniu tego słowa „głupia”. Będzie działo się tak, ponieważ wspomniane wyżej objawy manifestować się będą przy emocjonalnym obciążeniu pacjenta, to znaczy, że w „bezpiecznych” warunkach testu inteligencji „usterka” się nie ujawni. Często jednak osobowość będzie tak zaburzona a jej funkcja regulująca tak naruszona, że nawet „bezpieczne” warunki testowe będą ogromnym obciążeniem dla psychiki pacjenta i będą prowadziły do pojawienia się zaburzeń poznawczych przekładających się wprost na obniżenie sprawności intelektualnej. Leczenie zaburzeń osobowości nie zwiększy więc raczej ilorazu inteligencji pacjenta ale może zwiększyć jego zdolność do wykorzystywania ich w pełni i poprawić jego percepcję rzeczywistości.
Przeczytaj również:
- Diagnoza zaburzeń osobowości w oparciu o ICD-11 – Artykuł opisujący sposób diagnozy zaburzeń osobowości wg najnowszej klasyfikacji WHO.
- Odporne na psychoterapię i farmakoterapię objawy lękowe – Niektóre objawy lękowe wydają się być bardzo uporczywe a skuteczne zazwyczaj leczenie objawowe lub psychoterapia nie dają efektów. Dlaczego objaw lękowy może być odporny na psychoterapię?
- Jak wygląda pierwsza wizyta u psychoterapeuty?
- FAQ – odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania związane z psychoterapią w naszym Ośrodku.
- Jak zachęcić bliską osobę do podjęcia terapii – krótki poradnik dla bliskich, którzy martwią się o stan członków swojej rodziny lub przyjaciół i chcieliby ich namówić na psychoterapię.